Położenie

Gmina Oleśnica leży w powiecie staszowskim w województwie świętokrzyskim. Mieści się całkowicie w granicach Niecki Połanieckiej, będącej częścią Niecki Nidziańskiej, należy więc do Wyżyny Środkowomałopolskiej. Maksymalne wysokości bezwzględne sięgają 221 m n.p.m. Graniczy ona z gminami: Stopnica (od zachodu), Tuczępy i Rytwiany (od północy), Pacanów (od południa), Łubnice (od wschodu). Północną granicę stanowi dodatkowo rzeka Wschodnia. W skład gminy wchodzą Oleśnica, Wólka Oleśnicka, Borzymów, Brody, Bydłowa, Kępie, Pieczonogi, Podlesie, Strzelce, Sufczyce, Wojnów. Jej powierzchnia wynosi 53,38 km². Zamieszkała jest przez 4144 mieszkańców, co powoduje zagęszczenie 77 osób na km² (dane z 2009 roku).

Historia

Powstanie Oleśnicy wiąże się z początkami organizacji plemiennej Wiślan, która przypada na VI – VIII wiek. Ziemia oleśnicka wchodziła w skład ich państwa. W czasach średniowiecza miejscowość była osadą rycerską (świadczą o tym rycersko – służebne nazwy wsi wchodzące w skład teraźniejszej gminy). Była na pewno grodem refugialnym, w jej murach chroniła się ludność w czasie napadów nieprzyjaciela, osadzano w niej niewolników zdobytych w wyprawach wojennych. Stanowiła własność rodową Oleśnickich herbu Dębno. Jej historia jest bardzo burzliwa. Stanowiła miejsc najazdów Tatarskich (XII w.), była terenem starć w czasie rokoszu Zebrzydowskiego (XVII w.), zostały po niej zgliszcza w wyniku walk podczas potopu szwedzkiego (XVII w.), dochodziło tu do walk insurekcji kościuszkowskiej (XVIII w.), po powstaniu styczniowym za pomoc powstańcom utraciła ona prawa miejskie, a w czasie II wojny światowej przebiegał przez nią I Front Ukraiński. Ludność nawiedzana była przez liczne pożary, zdziesiątkowała ją epidemia cholery. Wszystkie te czynniki składają się na fakt, że z pierwotnych zabudowań Oleśnicy nie został nawet ślad, co nie zdarza się często. Po Oleśnickich właścicielami miejscowości byli Zborowscy, którzy, będąc kalwinami, zmienili charakter miejscowości, zamieniając kościół na zbór i usiłując oderwać od katolicyzmu mieszkańców. Następnie Oleśnica znajdowała się wśród włości Lanckorońskich, którzy z kolei przepędzili z niej kalwinów, Kalinowskich i Zaborowskich, którzy ją sprzedali. Po wojnie mieszkańcy Oleśnicy słynęli z niezależności oraz oporu wobec władz komunistycznych. Wywołało to negatywne skutki – jako ostatnia została ona podłączona do sieci elektrycznej, a także utrudniano inicjatywy budowlane, w tym opóźniano budowę szkoły. 

Oleśnica w literaturze

Oleśnica i okoliczne wioski często pojawiają się na kartach utworów największych polskich literatów. Możemy o nich przeczytać w Dziejach Polski Jana Długosza. Kronika ta jest niezastąpionym źródłem informacji o Polsce za czasów Jagiellonów. Mieszkańcy Oleśnicy są także bohaterami powieści Henryka Sienkiewicza (np. Ogniem i mieczem, Krzyżacy).W latach 1888 – 1889 w przebywał tu Stefan Żeromski. Został zatrudniony przez Gustawa Zaborowskiego jako guwerner jego dzieci. Wzmianki o Oleśnicy i jej mieszkańcach można znaleźć w Dziennikach. Poznane osoby, przeżyte sytuacje, niepowtarzalne piękno tych ziem i ich topografia znalazły oddźwięk w jego najważniejszych utworach. Wystarczy wymienić choćby powieści Popioły, Ludzie bezdomni, Syzyfowe prace, Walka z szatanem czy opowiadania O żołnierzu tułaczu, Zapomnienie, Psie prawo. Świadczy to o wrażeniu, jakie te okolice zostawiła w świadomości autora.O Żeromskim i jego związku z kielecczyzną pisała także Barbara Wachowicz, autorka biografii wielkich Polaków, scenarzystka i fotografik. Na uwagę zasługuje tu książka Ciebie jedną kocha, tropami Stefana Żeromskiego w najściślejszej ojczyźnie. Autorka poza tym jest amatorką urody okolic Oleśnicy.Dziś Oleśnica posiada swoje pismo, w którym poruszane są najważniejsze sprawy polityczno – gospodarcze. Wszyscy mogą dowiedzieć się o podejmowanych inicjatywach kulturalnych, poznać radości i bolączki współmieszkańców, podzielić się tym, co dla nich ważne. Niewątpliwie „Oleśnickie Wieści” zasługują na uwagę.

Znani ludzie

Z Oleśnicy wywodzą się ludzie, którzy swoim życiem i wykonywaną pracą dają najlepsze świadectwo miejscu, z którego pochodzą. Godnymi uwagi, którzy mogą gminę nazywać swoją małą ojczyzną, są:kardynał Zbigniew Oleśnicki (1389 – 1455) herbu Dębno (herb rodziny stał się jednocześnie herbem należącej do niej miejscowości), biskup krakowski, pierwszy kardynał narodowości polskiej, sekretarz króla Władysława Jagiełły, podpora jego rządów, decydent we wszystkich sprawach państwowych ówczesnego czasu, przyjaciel kronikarza Jana Długosza, polityk – wizjoner, pochowany w katedrze na Wawelu. Jan Paweł II w 1983 roku odbierając tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego, zaliczył kardynała Oleśnickiego w poczet ludzi budujących dzieje narodu, nauki i kultury polskiej. Stanisław Zaborowki (II połowa XV w.) autor pierwszego drukowanego traktatu po łacinie, o polskiej ortografii, wprowadził do pisowni miedzy innymi znaki diakrytyczne i samogłoski nosowe.Samuel Zborowski (? – 1584) herbu Jastrzębiec (Zborowscy byli właścicielami Oleśnicy), hetman kozacki, rotmistrz królewski spiskowiec antykrólewki, banita, ścięty na dziedzińcu zamku wawelskiego, jego zwłoki przewieziono do Oleśnicy, tu także je pochowano. Jest bohaterem dzieł J. Słowackiego, A. Mickiewicza, S. Żeromskiego, niedokończonych G. Zapolskiej i S. Wyspiańskiego. Zygmunt Denis Antoni Jordan de Stojowski, znany też jako Sigismond Stojowski, wybitny polski pianista i kompozytor, mieszkający przez większość życia w USA. prof. dr hab. n. med. Edward Malec, absolwent Wydzialu Lekarskiego Akademii Medycznej w Krakowie, specjalista chirurgii i kardiochirurgii dziecięcej. Zajmuje się on korekcją wrodzonych wad serca. Jest członkiem  Polskiego Towarzystwa Chirurgów Dziecięcych, Klubu Kardiochirurgów Polskich, European Society for Cardio-Vascular Surgery, Society for Thoracic Surgeons, jako jedyny kardiochirurg z Polski reprezentuje nasz kraj w American Association for Thoracic Surgery. Jest członkiem prestiżowego Lyons Club. Dzieci w imię wdzięczności za jego pracę obdarowały go najważniejszym swoim odznaczeniem – Orderem Uśmiechu. Od 2007 roku profesor Edward Malec kieruje Kliniką Kardiochirurgii Dziecięcej Uniwersytetu Ludwiga Maximilliana w Monachium. Ksiądz doktor Kazimierz Wójtowicz, zmartwychwstaniec, prowincjał i poeta. Jest ambasadorem kultury polskiej, czego dowodzą liczne publikacje jego książek poza granicami naszego kraju. Wagą jego twórczości jest etyczny wymiar tworzonej poezji.prof. dr hab. Aleksander Zeliaś, czołowy polski i światowy ekonometryk i statystyk, nauczyciel akademicki, kierownik Zakładu Teorii Prognoz. prof. Jan Nowecki, wykładowca na Akademii Pedagogicznej im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, wybitny dydaktyk matematyki, o szerokich zainteresowaniach naukowych, mający ogromne zasługi dla rozwoju nauczycielskich studiów matematycznych w wyższych szkołach pedagogicznych, kształcenia kadr naukowych w dziedzinie dydaktyki matematyki, kształcenia nauczycieli matematyki i działań na rzecz doskonalenia nauczania tego przedmiotu w Polsce. gen. Zenon Bryk, dowódca Krakowskiego Okręgu Wojskowego, współtwórca wojsk aeromobilnych. Podległe mu jednostki jako pierwsze podjęły misje w ramach operacji pokojowych ONZ na Bałkanach. Europoseł dr Czesław Siekierski, doktor nauk rolniczych, wiceminister rolnictwa, były poseł na Sejm, eurodeputowany do Parlamentu Europejskiego z ramienia PSL.

Rzemiosło budowlane

Oleśnica jest specyficzną miejscowością, w której zdecydowana większość mieszkańców trudni się budownictwem. Na taki stan rzeczy miało wpływ wiele czynników. Warto wymienić tu pasję wznoszenia nowych budowli tkwiącą w rodzie Oleśnickich, burzliwe dzieje, które spowodowały doszczętne zburzenie pierwotnych zabudowań, a tym samym potrzebę wznoszenia nowych, osadzanie tu jeńców wojennych (np. Tatarów i Szwedów) z ich pomysłami i umiejętnościami murarskimi, czy wreszcie położenie miejscowości na nieurodzajnych glebach, które wykluczają satysfakcjonujące zajmowanie się rolnictwem. Pierwsze wzmianki o prężnej działalności murarskiej w Oleśnicy pojawiły się w II połowie XIX wieku. Jej zakres był znacznie ograniczony granicami wyznaczonymi przez zaborców. W okresie międzywojennym i po II wojnie światowej bariery przestały istnieć, a rzemieślnicy oleśniccy wykonywali swoje zajęcie na terenie całego kraju. Do rozwoju budownictwa w Oleśnicy przyczyniła się powstała po wojnie Spółdzielnia Rzemieślnicza, która między innymi organizowała kursy czeladnicze, podnosząc kwalifikacje pracowników. Taki stan rzeczy występujący w tej miejscowości spowodował zjawisko specjalizacji w branży danego rzemiosła poszczególnych wsi. I tak Borzymów specjalizuje się w blacharstwie, a inne wsie w pracach wykończeniowych. Dziś mieszkańcy gminy są specjalistami w swoim fachu poszukiwanymi nie tylko w Polsce, ale także poza jej granicami.

Praca

Mieszkańcy Oleśnicy zyskują stałe zatrudnienie w zakładach przemysłowych usytuowanych w sąsiadujących miejscowościach. Należą do nich Kopalnia i Zakłady Chemiczne Siarki "Siarkopol" w Grzybowie, Huta Szkła Gospodarczego w Grzybowie, Elektrownia Połaniec S.A. Grupa Elekrtabel w Połańcu. Od 2008 roku mocnym akcentem na mapie pracy Oleśnicy jest Zakład Ceramiki Budowlanej austriackiej firmy Wienerberger. Za umiejscowieniem zakładu największego producenta cegieł na świecie i drugiego, co to wielkości producenta systemów dachowych w Europie przeważyły względy logistyczne oraz doskonałej jakości złoża gliny, które znajdują się na tym właśnie terenie. Cegielnia w Oleśnicy jest 20 zakładem firmy w Polsce.

Zakład Ceramiki Budowlanej Wienerberger na terenie gminy Oleśnica

Od 2008 roku na terenie Gminy Oleśnica działa-funkcjonuje duży koncern ceramiki budowlanej Wienerberger. Zakład Wienerbergera  stał się szansą dla społeczności, daje pracę inżynierom ceramikom, automatykom, operatorom wózków widłowych, elektrykom i pracownikom biurowym.

Atrakcje – gminy Oleśnica

Gmina Oleśnica może poszczycić się Kościołem parafialnym p.w. Wniebowstąpienia NMP z połowy XIX wieku, który został wybudowany na fundamentach gotyckiej świątyni z XV wieku. Jest to trzeci oleśnicki kościół., a dwa poprzednie zostały zniszczone przez pożar i potop szwedzki. Budowla usytuowana jest na wzgórzu zwanym „górką”. Zbudowana została z inicjatywy rodziny Oleśnickich, a jej początki sięgają XV wieku. Dzieje kościoła wpisały się na stałe w dzieje Oleśnicy. Pełnił on funkcję zboru kalwińskiego, szpitala i stajni, w czasach, gdy konie były na wagę złota. Zwiedzając kościół należy zobaczyć wmurowaną nad chrzcielnicą tablicę erekcyjną kościoła świętego Floriana z 1406r., dzwon „Antoni”, który pochodzi z bogatej w tradycje odlewania dzwonów sześciopokoleniowej ludwisarskiej firmy Felczyńskich. Tajemnica dźwięku dzwonów spoczywa w kształcie ich "żebra". Ten piękny instrument muzyczny kryje w sobie aż 50 różnych tonów, przy czym charakterystyczne tony poboczne dźwięczą od prymy w interwałach oktawy dolnej, oktawy górnej, tercji i kwinty. Wystarczy dodać, że dzwony tej właśnie firmy biją na niemal wszystkich kontynentach. Można je usłyszeć na przykład w Katyniu, Charkowie, Miednoje i Licheniu. Będąc przy kościele należy podejść także pod pochodzącą z XIX wieku starą plebanię, by podziwiać jej neogotycki ganek. Wokół kościoła, zgodnie z chrześcijańskim zwyczajem, znajduje się cmentarz, który powstał w 1798 roku. Najstarsze występujące tam krzyże pochodzą z 1829 roku. Znajduje się tam także grobowiec ostatnich właścicieli Oleśnicy – rodziny Zaborowskich, pochodzący z 1876 r. Na uwagę zasługuje kaplica cmentarna wykonana z kamienia szydłowskiego w stylu neogotyckim. Warto zwrócić uwagę także na zabytkowe ogrodzenie cmentarza pochodzące z XIX stulecia. Mówiąc o miejscach pochówku, należy wspomnieć o cmentarzu cholerycznym  Borzymowie. Powstał on w 1914 roku, kiedy to cholera zbierała w Owleśnicy swoje żniwo. Choć dziś porosły lasem, można jednak rozpoznać wyraźnie kontury zbiorowych mogił ofiar zarazy. Na cmentarzu tym znajdują się także groby z lat 1944/45, wówczas przez Oleśnicę przebiegał główny odcinek I Frontu Ukraińskiego. Przydrożne kapliczki, krzyże i figury na stałe wpisały się w oleśnicki krajobraz. Upamiętniają one ważne wydarzenia, wskazują kierunki, znaczą miejsca kultu religijnego, stanowią ozdobę wiejskiego krajobrazu, często mają charakter wotywny. Otoczone legendami, każda z nich ma swoją historię. Skłaniają do refleksji nad przemijaniem i kruchością świata. Na terenie gminy Oleśnica znajduje się jedenaście przydrożnych kapliczek. Większość z nich pochodzi z XVII wieku, ma barokowy charakter, o czym świadczy wybór przedstawianych świętych, sposób ukształtowania ich szat. Jedna z nich została dokładnie opisana,to  figura św. Jana Nepomucena w Borzymowie – patrona mostów i orędownika podczas powodzi, patrona szczerej spowiedzi i dobrej sławy, ale też patrona spowiedników i tonących. Statua świętego przedstawiona jest w „klasycznym” ujęciu i w zwyczajowej scenerii, a więc góruje na niewielkim wzniesieniu w pobliżu dwóch sadzawek, niegdyś stawów rybnych (dziś jest to posesja państwa Kosylów). Sama figura, wykuta z piaskowca, nie jest zbyt wielka (1,50 m), stoi na prostym kapitelu (wysokości 50 cm), na czworobocznej kolumnie (1, 60 m), ozdobionej ornamentem i gzymsem, „wbitej” w schodkowy postument (1.10 m). Wszystkie cztery części wysokie są na 4,70 metrów.Tak więc z wysokości cokołu od 1791 roku (taka jest data na rewersie kolumny), obserwuje drogę kamienny święty, świadek wiary i historii, „zaopatrzony” w stosowne charakterystyczne atrybuty: komżę, biret i krzyż z wizerunkiem Ukrzyżowanego. Na tej samej stronie można odczytać resztki tajemniczej inskrypcji: An. Domini D. JANNOS.  Z frontu pod znakiem Trójcy Świętej wyraźny herb zakonu paulinów: palma, po obu jego stronach wspinajace się na tylnych łapach dwa lwy, zwrócone do siebie, nad palmą kruk trzymajacy w dziobie chleb.Nie jest znany twórca dzieła, a zdradza ono rękę wytrawnego artysty, który potrafił ukazać postać ekspresyjnie i sugestywnie, zgodnie z kanonami sztuki barokowej: dostrzegamy więc fałdziste szarfy uchwycone w ruchu, skręcone włosy wymykające się spod biretu, przycięta broda, uchwycone koronki komży. Na lewym ramieniu trzyma pęk lilii, a na nim krzyż. Głowę otacza nimb, na którym widoczne są ślady po pięciu gwiazdach. Figura jeszcze stosunkowo dobrze się trzyma, choć (a może właśnie dlatego) rok w rok bielona jest wapnem (które naturalnie od kamienia odpryskuje).Herb paulinów wskazuje na to, że klasztor z pobliskiej Beszowej był inicjatorem, a może nawet fundatorem tej figury. Dla przypomnienia: paulini przyszli do Polski i osiedlili się na Jasnej Górze w 1382 roku. W Beszowej osadził ich w 1421 roku Wojciech Jastrzębiec, naonczas biskup krakowski (a potem od 1423 arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski), który zresztą urodził się ok. 1362 w Łubnicach i ochrzczony został w kościele parafialnym w Beszowej i tu – w szkole parafialnej – odebrał pierwsze nauki. Pamiętny na lata młodości, dawną tutejszą świątynię drewnianą zamienił na wspaniały murowany kościół gotycki. Paulini przez wzgląd na osobę biskupa przyjęli obowiązki parafialne, obok utrzymywania chóru, do którego ich reguła obowiązuje do dziś. Wkrótce po śmierci fundatora, krewny jego Jan Zborowski, wojewoda krakowski, fundację powiększył na utrzymanie 24 zakonników, dodając wsie Beszowę, Beszówkę, Bydłową i jakieś Bystrzonowice, oraz stawy i sadzawki. W ciągu wieków klasztor przeżywał czasy wzlotu i upadku. Na dodatek 16 września 1786 piorun spalił stodoły ze zbożem i obory z bydłem.Ciekawostka na marginesie: paulini z Krakowa (nie z Beszowej) posiadali w Borzymowie, po drugiej stronie drogi, przy której stoi Nepomucen, dwór z kaplicą, wzmiankowaną w 1711, 1748 i 1783 roku. W 1711 roku wizytator zabronił odprawiania w niej mszy św. bez zgody ordynariusza.Po rozbiorach Polski, Beszowa dostała się Austrii. Ponieważ nie wolno było kontaktować się z Jasną Górą, będąca w kordonie pruskim, to z Galicji Zachodniej utworzono nową prowincję, a w Beszowej nowicjat, skąd zwykle co roku wychodziło trzech kleryków, posyłanych na studia do Akademii Krakowskiej Po utworzeniu Księstwa Warszawskiego, a potem Królestwa Polskiego, klasztor ten wrócił do prowincji dawnej, nie jednak na długo, bo w roku 1819 został skasowany dekretem arcybiskupa F. Malczewskiego. Faktycznie klasztor przestał istnieć w 1820 roku. Po kasacie, w charakterze proboszcza pozostał w Beszowej o. Hilarion Bobrowski, prowincjał galicyjski. Prawo patronatu utrzymali paulini do 1864 roku, chociaż od 1830 parafią zarządzali już księża diecezjalni.Wracając do świętego Jana Nepomucena, który znalazł się na tym wzniesieniu, trzeba przypomnieć, że jego kult w końcu XVII i w XVIII wieku przybrał niesamowite rozmiary i formy: w znacznej części Europy, w wielu miastach, wioskach, przy drogach polnych, na mostach, ustawiano jego figury i kapliczki; w licznych kościołach znajdują się ołtarze, obrazy i rzeźby poświęcone temu świętemu. W tym gronie znajduje się też borzymowska figura należąca do jednych z najstarszych rzeźb tego rodzaju. Może przydałaby się „staruszce” jakieś zasłużone fachowe odrestaurowanie?!Sam święty żył w XIV wieku i był kanonikiem katedry św. Wita w Pradze oraz wikariuszem arcybiskupa Pragi. Za spiskowanie z nim przeciw królowi Wacławowi IV skazany został na śmierć. Po torturach zrzucono go 20 marca 1393 roku z mostu Karola do Wełtawy. Utarło się przekonanie, że przyczyną męczeństwa była odmowa zdradzenia tajemnicy spowiedzi królowej Zofii. Legenda podaje, że w miejscu jego utopienia pojawiło się na wodach Wełtawy światło, które pozwoliło odnaleźć zwłoki, a na niebie zapłonęło pięć gwiazd. Pamięć o jego męczeńskiej śmierci trwała wśród mieszkańców Czech i z czasem przerodziła się w kult religijny, który swoje apogeum osiągnął w epoce baroku. Już w 1720 roku rozpoczęto oficjalny proces beatyfikacji, zakończony w 1721 roku, w 1729 roku ogłoszono uroczyście jego kanonizację. Szczątki św. Jana Nepomucena przeniesiono do praskiej katedry św. Wita na Hradczanach, tam też ufundowano okazałą barokową konfesję.

Godna uwagi jest także remiza strażacka zlokalizowana na Rynku w Oleśnicy. Jej budowę rozpoczęto w 1948 roku. Powstała dzięki inicjatywie i pomocy finansowej strażaków i mieszkańców Oleśnicy, którzy darowali cegłę z wyrytymi na niej swoimi nazwiskami. Dziś budynek jest otynkowany, co uniemożliwia odczytanie personaliów darczyńców. Przez długi czas  pełnił on  funkcję kulturalną. Stanowił scenę dla zapraszanych artystów, organizowano w nim okolicznościowe imprezy, a przejezdne kino „Przebój” organizowało projekcje filmów. Dziś znajdują się tu sklepy spożywcze. Będąc w Oleśnicy, warto zwrócić uwagę na ciekawe, charakterystyczne dla małych miasteczek małopolskich rozwiązania urbanistyczne. Oleśnica została ulokowana na podstawie prawa magdeburskiego (zwanego także niemieckim). Zwykle przy lokacji wytyczano rynek i w miarę regularną sieć ulic przecinających się pod kątem prostym. Całą powierzchnię miasta dzielono na działki budowlane w kształcie prostokątów, które do rynku przylegały krótszymi bokami. Dlatego niektóre kamieniczki przy rynku są bardzo wąskie. W przypadku małych miasteczek zabudowania były niskie, jednorodzinne. Wszystkie te cechy są widoczne w zabudowie Oleśnicy. Charakterystyczne jest także to, że z jej centrum rozchodzą się drogi wiodące do wszystkich wsi leżących na obszarze gminy.

Turystyka

Gmina Oleśnica znajduje się w obrębie Solecko – Pacanowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Został on utworzony przede wszystkim w celu ochrony wód powierzchniowych rzeki Wschodniej oraz walorów przyrodniczych doliny Wisły. Beszowa, Borzymów, Bydłowa stanowią część tzw. szlaku paulińskiego. Stąd w tych miejscowościach liczne pozostałości po działalności zakonników w postaci fragmentów zabudowań, murów klasztornych i przydrożnych kapliczek. Przyszłością Oleśnicy są liczne na obszarze gminy stawy. Charakteryzują one gospodarkę, stanowią także szansę rozwoju turystyki, a szczególnie agroturystyki.

Biblioteka poleca: